Rewitalizacja jest procesem przywracania życia obszarom dotkniętym problemami społecznymi, gospodarczymi czy przestrzennymi. Kluczowym elementem udanej rewitalizacji jest partycypacja społeczna, czyli zaangażowanie mieszkańców i różnych grup interesariuszy w planowanie i realizację działań odnowy tych obszarów. W Polsce, w ramach procesów rewitalizacji prowadzonych na podstawie specjalnej ustawy, najwyższą sformalizowaną formą udziału społeczeństwa jest Komitet Rewitalizacji.
Został on pomyślany jako forum współpracy i dialogu między mieszkańcami, przedsiębiorcami, organizacjami pozarządowymi i innymi zainteresowanymi stronami a władzami gminy. Jego główna funkcja- opiniodawczo-doradcza dla powinna mieć wpływ na wójta, burmistrza lub prezydenta miasta w sprawach dotyczących przygotowania, prowadzenia i oceny procesu rewitalizacji. Komitet Rewitalizacji jest obowiązkowy w przypadku gmin, które uchwalają gminny program rewitalizacji zgodnie z ustawą o rewitalizacji. Jego powołanie następuje w drodze zarządzenia wójta, burmistrza lub prezydenta, po wcześniejszym przyjęciu przez radę gminy uchwały określającej zasady jego działania i składu. Komitet może wydawać opinie i podejmować inicjatywy we wszelkich kwestiach związanych z rewitalizacją, choć jego stanowiska co do zasady nie są wiążące dla władz gminy. Ustawa nie przyznaje mu prawa do współdecydowania.
Mimo że Komitet Rewitalizacji ma stanowić ważne narzędzie partycypacji, praktyka jego funkcjonowania bywa różna. Badania przeprowadzone w jednym z polskich województw wykazały, że blisko 60% gmin objętych programami rewitalizacji nie zdecydowało się na powołanie takiego ciała doradczego. Co więcej, problem ten dotyczy nawet gmin, które są do tego zobowiązane ustawowo – prawie co czwarta z nich nie wywiązała się z tego obowiązku. Pokazuje to, że Komitety Rewitalizacji są wciąż niedostatecznie wykorzystywanym instrumentem włączania społeczności lokalnych w procesy odnowy.
Analiza składu powołanych komitetów i podobnych ciał doradczych wskazuje, że Komitety Rewitalizacji powołane na mocy ustawy mają zazwyczaj bardziej zróżnicowaną strukturę członkowską, obejmując przedstawicieli różnych grup interesariuszy, takich jak mieszkańcy obszaru rewitalizacji i całej gminy, przedstawiciele urzędu gminy i jednostek organizacyjnych. Niemniej jednak, niektóre ważne grupy, takie jak lokalne stowarzyszenia czy właściciele i użytkownicy nieruchomości, bywają niedostatecznie reprezentowane w części z nich.
Kluczowe znaczenie ma również moment powołania komitetu. Badania pokazują, że w przypadku komitetów ustawowych, większość z nich jest powoływana po uchwaleniu programu rewitalizacji. Może to ograniczać ich realny wpływ na kształtowanie samego dokumentu strategicznego, ponieważ największa rola komitetu w tym zakresie przypada na etapie jego opracowywania. Powołanie komitetu na późniejszym etapie może skutkować mniejszym zainteresowaniem ze strony interesariuszy w procesie jego tworzenia. W przypadku ciał doradczych powoływanych pozaustawowo, częściej zdarza się, że powstają one już na etapie programowania.
Zakres aktywności Komitetów Rewitalizacji jest szeroki, mimo że ich rola jest ustawowo ograniczona do opiniowania i doradzania. Często angażują się one w realizację programu, inicjowanie nowych projektów, koordynację działań, promocję procesu oraz prowadzenie dialogu między interesariuszami. Odnotowano również przypadki, gdy członkowie komitetów podejmowali własne inicjatywy, dotyczące np. infrastruktury (ścieżki rowerowe) czy ochrony środowiska.
Mimo potencjału, jaki drzemie w Komitecie Rewitalizacji jako narzędziu partycypacji na wysokim poziomie, jego skuteczność zależy od wielu czynników, w tym od faktycznego zaangażowania członków i władz lokalnych. Czasami komitety mogą jedynie pozorować swoją funkcję partycypacyjną, nie będąc w pełni włączonymi w proces. Aby w pełni wykorzystać możliwości, jakie daje to ciało, konieczne jest podnoszenie świadomości o jego roli na każdym etapie rewitalizacji oraz promowanie dobrych praktyk wychodzących poza ramy czysto opiniodawcze.