Miasto Żory, podobnie jak wiele polskich samorządów, staje w obliczu złożonych wyzwań społeczno-gospodarczych, które zostały szczegółowo zdiagnozowane w czasie przygotowań do rewitalizacji na zlecenie Gminy Miejskiej Żory. Diagnoza, analizująca dane z lat 2018-2023 oraz prognozy na rok 2025 oparte są na wskaźnikach regionalnych, rzucają nowe światło na obecną sytuację i wskazuje obszary wymagające szczególnej uwagi, zwłaszcza w kontekście planowanych działań rewitalizacyjnych.
Niekorzystne trendy demograficzne
Analiza demograficzna Miasta Żory w latach 2018-2023 wskazuje na niepokojące trendy. Liczba mieszkańców systematycznie spada, zmniejszając się z ponad 62,4 tys. w 2018 roku do 61,7 tys. w 2023 roku. Kluczowym czynnikiem jest ujemny przyrost naturalny, odnotowywany od 2020 roku, będący wynikiem spadającej liczby urodzeń i relatywnie wysokiej liczby zgonów.
Dodatkowo, obserwuje się postępujące starzenie się społeczeństwa. Udział osób w wieku produkcyjnym maleje, podczas gdy rośnie odsetek mieszkańców w wieku poprodukcyjnym. Prowadzi to do wzrostu wskaźnika obciążenia demograficznego, co oznacza, że coraz mniejsza grupa osób pracujących musi wspierać rosnącą grupę seniorów. Te zmiany demograficzne mogą w przyszłości wpływać na rynek pracy, system opieki zdrowotnej i potrzeby w zakresie usług publicznych.
Rynek Pracy – Stabilizacja z wyzwaniami
Na rynku pracy w Żorach w latach 2018-2023 odnotowano ogólną poprawę, widoczną we wzroście liczby pracujących i spadku bezrobocia rejestrowanego. Stopa bezrobocia w 2023 roku wyniosła 3,1%, co jest poziomem niskim. Jednakże, analiza wskazuje na drastyczny spadek liczby ofert pracy w 2023 roku po znacznym wzroście w 2021 roku. Ta zmienność może sygnalizować pewne wyzwania w dynamice popytu na pracę. Podobnie jak w demografii ogólnej, na rynku pracy widoczne jest również starzenie się siły roboczej, co potwierdza wzrost średniego wieku pracujących.
Prognoza na 2025 Rok – Ostrożne nastroje gospodarcze
Prognoza na rok 2025, oparta na wskaźnikach dla województwa śląskiego, sugeruje stabilną sytuację na rynku pracy pod względem bezrobocia, ale z ograniczoną dynamiką wzrostu zatrudnienia. Mieszkańcy mogą spodziewać się dalszego wzrostu wynagrodzeń, ale w wolniejszym tempie niż w poprzednich latach, przy jednoczesnym oddziaływaniu utrzymującej się inflacji, która w 4 kwartale 2024 roku wyniosła 5,5% w skali roku.
Analiza sektorowa wskazuje na potencjalne trudności w sektorze przemysłowym, gdzie odnotowano stagnację lub niewielkie spadki produkcji. Budownictwo charakteryzuje się mniejszą liczbą oddanych do użytku mieszkań w krótkim okresie, pomimo wzrostu liczby wydanych pozwoleń. Handel detaliczny powinien utrzymać wzrosty, wspierany przez popyt konsumencki, ale handel hurtowy może doświadczać trudności. Pomimo wzrostu liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych, ogólna kondycja finansowa przedsiębiorstw w 2024 roku była mniej korzystna, z niższymi zyskami i inwestycjami. Przekłada się to na ostrożne nastroje gospodarcze wśród przedsiębiorców, co może ograniczać rozwój firm w 2025 roku.
Obszary Rewitalizacji – Koncentracja Problemów
Szczególnie złożona sytuacja społeczno-gospodarcza występuje w przyszłych podobszarach rewitalizacji – Śródmieściu i rejonie Rój. To właśnie tam zidentyfikowano koncentrację negatywnych zjawisk, obejmujących sferę społeczną i gospodarczą.
W obszarach rewitalizacji obserwuje się bezrobocie, ubóstwo, niski poziom kapitału społecznego i zanik więzi sąsiedzkich. Występuje tam również wysoki udział seniorów. Na osiedlu Gwarków odnotowano ponadprzeciętną koncentrację rodzin z problemami i ryzyko gettoizacji, natomiast w Śródmieściu problemem jest brak dialogu między mieszkańcami a przedsiębiorcami. W sferze gospodarczej obszarów rewitalizacji kluczowe problemy to zamieranie aktywności gospodarczej na Starówce, wzrost liczby pustostanów i niewykorzystane przestrzenie publiczne w Śródmieściu. W sąsiedztwie osiedla Gwarków zdiagnozowano negatywną koniunkturę w budownictwie i handlu detalicznym, mało zróżnicowaną strukturę gospodarczą, ponadprzeciętną skalę likwidacji działalności oraz niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców. Na kondycję miasta wpływały również czynniki zewnętrzne, takie jak pandemia COVID-19, wojna w Ukrainie, wysoka inflacja i kryzys energetyczny, które nadal oddziałują negatywnie na gospodarkę i rynek pracy.
Rewitalizacja jako odpowiedź na kryzys
W obliczu zdiagnozowanych problemów, zwłaszcza koncentracji negatywnych zjawisk w obszarach rewitalizacji, kluczowym instrumentem działania staje się Gminny Program Rewitalizacji (GPR). Przygotowywany przez Zespół Strategii i Rozwoju, GPR ma na celu wyprowadzenie obszarów kryzysowych z obecnej sytuacji poprzez zintegrowane działania. Działania rewitalizacyjne są spójne ze Strategią Rozwoju Miasta Żory 2030+ oraz Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Żory, dążąc do osiągnięcia wizji rozwoju społecznego zawartej w tych dokumentach.
Podsumowując, Żory, pomimo ogólnie wysokiego poziomu przedsiębiorczości, stoją przed poważnymi wyzwaniami demograficznymi i gospodarczymi. Szczególnej uwagi i pilnej interwencji wymagają obszary Śródmieścia i Roju, gdzie problemy społeczne i gospodarcze kumulują się. Realizacja Gminnego Programu Rewitalizacji jest postrzegana jako niezbędne narzędzie do skutecznego przeciwdziałania tym negatywnym trendom i wspierania zrównoważonego rozwoju miasta.