O idei bottom-up w planowaniu projektów

Mam poczucie, że buduję, tworzę coś, wykorzystując przy tym pełen potencjał miejsca i jego mieszkańców. Lepiej potrafię odpowiedzieć na potrzeby ludzi. Moje projekty są bardziej dla ludzi i z ludźmi – tak o idei projektowania metodą bottom-up mówi Christine Korsbeck Olsen, jedna z architektek specjalizujących się w realizacji projektów we współudziale mieszkańców. Model bottom-up powstał jako model planowania projektów architektonicznych, jednak obecnie wdrażany jest również podczas realizacji projektów i inicjatyw społecznych. Bottom-up to idea włączania mieszkańców w procesy planowania i projektowania. Podstawą tej koncepcji jest rzeczywiste uczestnictwo i zaangażowanie, ale również współpraca i wspólne podejmowanie decyzji przez przedtsawicieli środowiska zainteresowanego danym projektem. W przypadku rewitalizacji będą to interesariusze tego procesu: mieszkańcy, przedsiębiorcy, działacze lokalni. Społeczność lokalna staje się więc podmiotem procesu. 

Zaangażowanie społeczne w projektowanie i planowanie

Unia Europejska promuje zintegrowane podejście w planowaniu rozwoju przestrzennego i społeczno-gospodarczego oraz rewitalizacji miast. Zgodnie z przyjętymi koncepcjami i modelami, społeczność lokalna powinna mieć realny i faktyczny wpływ na planowanie przestrzeni miejskiej i działań realizowanych w tej przestrzeni zgodnie ze swoimi potrzebami. Należy pamiętać jednak, że proces bottom-up oraz inne koncepcje oparte na partycypacji zakładają wsparcie mentora (facylitatora). Dzięki jego obecności zyskujemy pewność, że przygotowane koncepcje i pomysły są zgodne z obowiązującymi przepisami i możliwe do realizacji. 

Projektowanie bazujące na modelu 4D

Rozpoczynając proces projektowy oparty na współuczestnictwie mieszkańców stosuje się spiralę zasobów i pomysłów opartą na podejściu doceniającym. Punktem wyjścia do projektowania nowego działania jest więc przeanalizowanie już posiadanych zasobów i wskazanie ich potencjału, mocnych stron oraz możliwości wykorzystania do realizacji założonych celów. W podejściu tym następuje przekierowanie uwagi wspierającego specjalisty i uczestników procesu z myślenia o problemach na ukierunkowanie się na myślenie o możliwoścach rozwoju. Takie podejście do projektowania opiera się na modelu 4D, który składa się z następujących faz: 

Discovery – Odkrycie 

Odkrywanie, poznawanie i analizowanie posiadanych zasobów. Skupienie się na miejscach i przestrzeniach, które są dostępne w danym obszarze oraz zdiagnozowanie ich potencjału. Etap ten polega na dokładnym poznaniu przestrzeni, w której chcemy realizować działanie. Na tym etapie należy również wskazać potencjalnych sojuszników i ich zasoby, które można wykorzystać na rzecz działania, jakie chcemy zrealizować. Kluczem jest tutaj wykorzystanie tego, co już mamy, zamiast poszukiwania rozwiązań nieosiągalnych w danym obszarze. 

Dream – Marzenia 

Praca w grupach roboczych dotycząca wizji danego projektu. Określenie wspólnej wizji obszaru w przyszłości. W kontekście rewitalizacji, na tym etapie należy określić, jak chcemy, aby dzielnica wyglądała w przyszłości. Które obszary chcemy wzmocnić, rozwinąć. Którym miejscom chcemy nadać nowe funkcje. W grupach roboczych określa się poszczególne działania — mniejsze projekty, które mają zbliżyć całą społeczność do osiągnięcia wymarzonego celu. 

Design – Projekt 

Etap ten opiera się na pracy nad możliwymi rozwiązaniami. Powinien opierać się na dialogu w celu ulepszenia projektowanych działań. W tej fazie powstają już realne projekty — opisy działań, podział zadań oraz harmonogramu realizacji. Na tym etapie ważne jest zaangażowanie facylitatora, czy też architekta. Przygotowujemy już realne działania, należy więc dopilnować, aby były one realne, legalne i wykonalne. 

Destiny – Przeznaczenie 

Ostatnia faza skupia się na realizacji projektu, sprawczości. Jest to zdecydowanie faza operacyjna, w której działamy! Potrzebne jest finansowanie? Trzeba je znaleźć. Trzeba zamówić materiały? Zamawiamy… Na tym etapie realizujemy założone przedsięwzięcia, stale pamiętając o wyznaczonych sobie celach. 

Oddolne inicjatywy miejskie jako siła napędowa procesu rewitalizacji 

Zaangażowanie społeczne jest integralną częścią wizji miast przyszłości, czy też koncepcji Miasta Spójnego. W 2003 roku Nowa Karta Ateńska opracowana przez Europejską Radę Urbanistów podkreśliła konieczność powstania nowych systemów reprezentacji i partycypacji oraz większego zaangażowania mieszkańców w miejscowe procesy decyzyjne. Oddolne projektu zbudowane w myśl koncepcji bottom-up stają się narzędziem współczesnego, kreatywnego i skutecznego podejścia do rozwiązywania problemów miejskich. 

Chcemy, aby Żorzanie aktywnie włączyli się w proces kształtowania obszarów objętych procesem rewitalizacji. Z dostępnymi zasobami przestrzennymi i kapitałem ludzkim możemy śmiało tworzyć projekty, które zaowocują stałym ożywieniem dzielnic obecnie zdefiniowanych jako obszary zdegradowane, czyli wymagające kompleksowych działań rewitalizacyjnych. 

• D. Muszyńska-Jeleszyńska, Proces ‘bottom-up’ – idea planowania rozwoju i projektowania przestrzeni oparta na partycypacji społecznej
• Europejska Rada Urbanistów: Nowa Karta Ateńska 2003 
• J. Frątczak-Muller, Bottom-up – duński model rewitalizacji partycypacyjnej